| Ab inito semper nullum |
--- |
(Co jest) od początku nieważne, zawsze (jest) nieważne |
| Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens |
--- |
Uwolniony na mocy wyroku sądowego uchodzi za niewinnego |
| Abusus non tollit usum |
--- |
Nadużycie nie wyklucza (prawa) korzystania (z tego uprawnienia) |
| Accesio cedit principali |
--- |
Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej |
| Accusare nemo se debet |
--- |
Nikt nie musi oskarżać samego siebie |
| Acta probant se ipsa |
--- |
Czyny mówią (świadczą) same za siebie |
| Actio personalis moritur cum persona |
--- |
Skarga osobista (wymierzona przeciw konkretnej osobie) ginie wraz z osobą |
| Actor rei forum sequitur |
--- |
Powód idzie do sądu (właściwego dla) pozwanego |
| Actor sequitur forum rei |
--- |
Dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego |
| Actor venire debet instructior quam reus |
--- |
Powód powinien przyjść (do sądu) lepiej przygotowany niż pozwany |
| Actore non probante reus absolvitur |
--- |
Gdy powód nie udowodni swoich roszczeń, pozwany zostaje zwolniony (od zarzutu) |
| Actori incumbit probatio |
--- |
Na powodzie spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu |
| Ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur |
--- |
Prawa dostosowane są do tych przypadków, które zdarzają się bardzo często |
| Ad personam |
--- |
sprawa skierowana przeciwko osobie |
| Adoptio naturam imitatur |
--- |
Adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę |
| Advocatorum error litigatoribus non noceat |
--- |
Błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom |
| Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur |
--- |
Słuszność nie stanowi prawa, lecz prawo wspomaga |
| Aequitas sequitur legem |
--- |
Sprawiedliwość idzie za prawem |
| Agendo nemo causam sutam facit deteriorem |
--- |
Nikt nie pogarsza swej sprawy przez wystąpienie ze skargą |
| Alienus dolus nocere alteri non debet |
--- |
Nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp |
| Ambiguitas contra stipulatorem |
--- |
Sformułowanie dwuznaczne rozumieć należy przeciw wierzycielowi |
| Ambulatoria est viluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem) |
--- |
Wola spadkodawcy (testatora) może być zmieniona aż do ostatniej chwili (jego) życia (aż do śmierci) |
| Amicus certus in re incerta cernitur |
--- |
Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji niepewnej |
| Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt |
--- |
Dowodów nie należy liczyć, należy je ważyć |
| Audiatur et altera pars |
--- |
Niechaj będzie wysłuchana i druga strona |
| Beneficium legis non debet esse captiosum |
--- |
Dobrodziejstwo prawa nie powinno szkodzić |
| Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur |
--- |
Ustawy powinny być interpretowane szerzej, dla zachowania ich ducha |
| Bis de eadem re agere non licet |
--- |
Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie |
| Bona fides praesumitur |
--- |
Domniemywa się istnienie dobrej wiary |
| Casum senit dominus |
--- |
Właściciel odczuwa (boleśnie) przypadkowe zdarzenie (Właściciel ponosi skutki zdarzenia przypadkowego) |
| Casus a nullo praestatur |
--- |
Za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności |
| Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest |
--- |
Siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć |
| Casus fortuitus a mora excusat |
--- |
Przypadek losowy usprawiedliwia zwłokę |
| Casus fortuitus in nullo contractu praestatur |
--- |
W żadnej umowie nie odpowiada się za przypadek |
| Causa causae est etiam causa causati |
--- |
Przyczyna przyczyny jest również przyczyną skutku |
| Cedant arma togae |
--- |
Niech oręż ustąpi przed togą |
| Celare fraudem fraus est |
--- |
Ukrywanie oszustwa to oszustwo |
| Cessante ratione cessat et lex ipsa |
--- |
Gdy istnieje podstawa (wydania ustawy), traci moc i sama ustawa |
| Cessante ratione legis, cessat ipsa lex |
--- |
Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa |
| Clara non sunt interpretanda |
--- |
Jasne (przepisy) nie wymagają interpretacji |
| Coactio non est imputabilis |
--- |
Przymusu nie zalicza się do zawinienia |
| Cogitationis poenam nemo patitur |
--- |
Nikt nie ponosi kary za (swoje) myśli |
| Commodum eius esse debet, cuius periculum |
--- |
Do tego powinien należeć zysk, czyje jest ryzyko |
| Concordia civium murus urbium |
--- |
Zgoda obywateli murem (obronnym) miast |
| Confessus pro iudicato est |
--- |
Kto uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego |
| Consensus facit nuptias |
--- |
Do zawarcia małżeństwa potrzebne jest zgodne oświadczenie woli (dosł. Zgoda czyni małżeństwo) |
| Consuetudo est optima legum interpres |
--- |
Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustawy |
| Consuetudo pro lege servatur |
--- |
Zwyczaj jest traktowany jak prawo |
| Contra facta non valent argumenta |
--- |
Wobec faktów argumenty muszą ustąpić |
| Contra ius fascue |
--- |
Przeciwko prawu boskiemu i ludzkiemu |
| Contractus ab initio voluntatis est, ex post factum necessitatis |
--- |
Zawarcie umowy jest dobrowolne, ale następstwa są przymusowe |
| Corruptissima re publica plurimae leges |
--- |
W najbardziej skorumpowanym państwie najwięcej praw (Im większy nieład w państwie, tym liczniejsze ustawy) |
| Crimen grave non potest esse impunibile |
--- |
Ciężkie przestępstwo nie może pozostać bez kary |
| Crimina morte extinguuntur |
--- |
Przestępstwa wygasają ze śmiercią (sprawcy) |
| Cuius est solaum, eius est usque ad coelum |
--- |
Komu przypada grunt, temu przypada (i nad gruntem) aż po niebo |
| Cuius regio, eius religio |
--- |
Kogo kraj, tego religia |
| Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare |
--- |
Każdy może zbłądzić, trwać w błędzie tylko głupi |
| Culpa caret, qui scit, sed prohibere nonpotest |
--- |
Nie można obarczać winą tego, kto (wprawdzie) wie, lecz nie może zapobiec |
| Cum in testamento ambigue scriptum est, benigne interpretari debet |
--- |
Gdy w testamencie zapisano coś niejasno, należy interpretować przychylnie |
| Cum in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio |
--- |
Gdy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy podnosić kwestii woli |
| Da mihi factum, dabo tibi ius |
--- |
Podaj mi fakty, a ja dam ci prawo |
| Damnum aut casu fit aut culpa |
--- |
Szkoda powstaje albo ze zdarzenia przypadkowego albo na skutek przewinienia |
| Damnum sine iniuria esse potest |
--- |
Możliwe jest wyrządzenie szkody bez popełnienia czynu bezprawnego |
| De maiore et minore non variant iura |
--- |
Prawa nie zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego (znaczenia osoby) |
| De minimis non curat lex |
--- |
Ustawa nie troszczy się o drobiazgi |
| Delegata potestas non potest delegari |
--- |
Władza przekazana nie może być przekazywana |
| Delicta parentium liberis non nocent |
--- |
Czyny bezprawne rodziców nie przynoszą szkody dzieciom |
| Dies a media nocte incipit et sequentis noctis media parte finitur |
--- |
Dzień zaczyna się (mierzy się) od północy (dosł: od środka nocy) do północy |
| Dies interpellat pro homine |
--- |
Termin wzywa zamiast człowieka (wierzyciela) |
| Dolo facit, qui petit, quod redditurus est |
--- |
Działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić |
| Dolum malum facit qui ex aliena iactura lucrum quaerit |
--- |
Działa podstępnie, kto próbuje osiągnąć zysk z cudzego niepowodzenia. |
| Dolus non praesumitur |
--- |
Złego zamiaru nie domniemuje się |
| Dolus omnimodo puniatur |
--- |
Działanie w złym zamiarze zawsze musi być ukarane |
| Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur |
--- |
Ustawy niekiedy drzemią, ale nigdy nie umierają |
| Dulce et decorum est pro patria mori |
--- |
Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę |
| Dura lex, sed lex |
--- |
Twarde prawo, ale prawo |
| Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat |
--- |
Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto przeczy |
| Emptio tollit locatum |
--- |
Kupno uchyla najem |
| Errantis nulla voluntas est |
--- |
Działanie pod wpływem błędu nie wyraża woli, |
| Ex iniuria non oritur ius ( Ex iniuria ius non oritur ) |
--- |
Z bezprawia nie wywodzi się prawo |
| Ex maleficio non oritur contractus |
--- |
Z bezprawnego działania nie powstaje zobowiązanie umowne |
| Expedit rei publicae, ne quis re sua male utatur |
--- |
W interesie państwa leży, by nikt nie używał źle swojej rzeczy |
| Expressio unius est exclusio alterius |
--- |
Włączenie jednego jest wykluczeniem czegoś innego |
| Exsecutio iuris non habet iniuriam |
--- |
Wykonywanie prawa nie jest bezprawiem |
| Facta non praesumuntur, sed probantur |
--- |
Okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia (wymagają udowodnienia) |
| Facta probantur, iura novit curia |
--- |
Okoliczności faktyczne udowadnia się (należy udowodnić), a prawo (przepisy prawne) zna sąd |
| Falsa demonstratio non nocet |
--- |
Fałszywe oznaczenie (przedmiotu czynności) nie szkodzi |
| Fatetur facinus, qui iudicium fugit |
--- |
Przyznaje się do czynu (występku), kto unika sądu |
| Favorabiliores rei potius quam actores habentur |
--- |
Korzystniejszą [sytuację procesową] mają pozwani niż powodowie |
| Fiat iustitia, et pereat mundus |
--- |
Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat |
| Frangenti fidem non est fides servanda |
--- |
Nie należy dawać wiary temu, kto popełnia wiarołomstwo |
| Fraus est fraudem celare |
--- |
Oszustwem jest ukrywać oszustw |
| Frustra legis auxilium quaerit, qui in legem committit |
--- |
Nadaremnie szuka oparcia w prawie ten, kto je gwałci |
| Fur semper in mora |
--- |
Złodziej jest zawsze w zwłoce |
| Herediatas nihil aliud est, quam successioin universum ius, quod defunctus habuerit |
--- |
Spadkobranie to nic innego, jak sukcesja w całość prawa, jakie miał zmarły |
| Hominem causa omne ius constitutum sit |
--- |
Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka |
| Hominis est errare, insipientis in errore perseverare |
--- |
Rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie |
| Hominum causa omne ius constitutum est |
--- |
Wszelkie prawo ustanowione zostało dla ludzi |
| Homo est animal politicum et sociale |
--- |
Człowiek jest zwierzęciem politycznym i społecznym |
| Homo est dominus membrorum suorum |
--- |
Człowiek jest panem (właścicielem) swoich członków |
| Homo homini lupus est |
--- |
Człowiek człowiekowi wilkiem |
| Homo sum, nihil humani a me alienum esse puto |
--- |
Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce |
| Honores mutant mores |
--- |
Godności zmieniają człowieka |
| Honos habet onus |
--- |
Zaszczyt nakłada ciężar (Sława niesie brzemię) |
| Id facere laus est, quod deced, non quod licet |
--- |
Chwalebne jest czynić to, co wypada, a nie to, co wolno |
| Ignoramus et ignorabimus |
--- |
Nie znamy i nie poznamy |
| Ignoranta iuris nocet |
--- |
Nieznajomość prawa szkodzi (nie jest usprawiedliwieniem) |
| Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet |
--- |
Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi. |
| Imperare sibi maximum est imperium |
--- |
Panować nad sobą to najwyższa władza |
| Impossibilium nulla obligatio est |
--- |
Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe |
| In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis |
--- |
Uznaje się za włączone w sposób milczący do umowy, to co jest obyczajem i zwyczajem |
| In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt |
--- |
W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie |
| In criminalibus probationes debent esse luce clariores |
--- |
W sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze od światła |
| In dubiis benigniora |
--- |
W sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć pogląd) bardziej korzystny (dla stron) |
| In dubio mitius |
--- |
W razie wątpliwości łagodniej |
| In dubio reo (scil. iudicandum est) |
--- |
W (razie) wątpliwości należy orzekać na korzyść pozwanego |
| In legibus fundamentum rei publicae |
--- |
Prawa są ostoją państwa |
| In legibus magis simplicitas quam difficultas placet |
--- |
W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość |
| In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit |
--- |
We wszystkim, szczególnie jednak w prawie, należy mieć na względzie [zasady] słuszności |
| In pari causa melior est conditio possidentis |
--- |
W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza |
| In pari causa possessor potior haberi debet |
--- |
W równym położeniu za lepszego można uznać posiadacza |
| In silvam ligna ne feras! |
--- |
Nie zanoś drewna do lasu |
| In testamentis plenius voluntates, testantium interpretantur |
--- |
Wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów |
| Inaudita causa quamquam damnari aequitatis ratio non patitur |
--- |
Poczucie słuszności nie pozwala na skazanie kogokolwiek bez wysłuchania jego sprawy |
| Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere |
--- |
Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu. |
| Inde datae leges, ne fortior omnia posset |
--- |
Po to zostały dane prawa, aby silniejszy nie mógł wszystkiego |
| Inicua numquam regna perpetuo manent |
--- |
Niegodziwe (niesprawiedliwe) rządy nie trwają nigdy wiecznie |
| Iniuria non excusat iniuriam |
--- |
Bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu) |
| Iniuriam qui factures est, iam facit |
--- |
Kto ma zamiar wyrządzać krzywdę, już krzywdzi |
| Inter arma silent leges |
--- |
Wśród szczęku oręża (podczas wojny) milczą prawa |
| Interest rei publicze, ne maleficia remaneant impunita |
--- |
W interesie państwa leży, aby czyny bezprawne nie pozostały bez kary |
| Inveterata consuetudo pro lege custoditur |
--- |
Dawny, zakorzeniony zazwyczaj przestrzegany jest jak prawo (na równi z ustawą) |
| Ira est cupiditas ulciscendae iniuriae |
--- |
Gniew jest pragnieniem pomszczenia krzywdy |
| Is damnum, dat qui iubet dare |
--- |
Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić |
| Is fecit, cui prodest |
--- |
Ten uczynił, komu (to) przynosi korzyść |
| Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur |
--- |
Praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu |
| Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non leadere, suum cuique tribuere |
--- |
Oto są nakazy (zasady) prawa: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, każdemu oddać to, co mu się należy |
| Iuris prudenta est divinarum atque humanagrum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia |
--- |
Wiedza prawnicza jest znajomością spraw boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co dobre i słuszne |
| Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia |
--- |
Prawoznawstwo jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe |
| Ius civile vigilantibus scriptum est |
--- |
Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych |
| Ius est ars boni et aequi |
--- |
Prawo sztuką (stosowania) tego, co dobre i słuszne |
| Ius et frans nonquam cohabitant |
--- |
Prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją |
| Ius publicum privatorum pactis mutari non potest |
--- |
Prawo publiczne nie może być zmienione umowami osób prywatnych |
| Ius recipsit aequitatem |
--- |
Prawo ma na względzie sprawiedliwość |
| Ius singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate constituentium introductum est |
--- |
Przywilejem jest to, co zostało wprowadzone wbrew ogólnej zasadzie z powodu jakiejś użyteczności, z mocy autorytetu tego, kto może stanowić prawo |
| Iustia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribiendi |
--- |
Sprawiedliwość to stała i niezmienna wola oddania każdemu tego, co mu się należy |
| Iustitia fundamentum regnorum |
--- |
Sprawiedliwość jest podstawą rządów (panowania) |
| Iustitia non debet claudicare |
--- |
Wymiar sprawiedliwości nie powinien niedomagać |
| Iustitia non novit patrem nec matrem, solam veritatem spectat |
--- |
Sprawiedliwość nie zna ojca ani matki, ma wzgląd jedynie na prawdę |
| Iustitias vestras iudicabo |
--- |
Osądzę waszą sprawiedliwość |
| Lege non distinguente nec nostrum distinguere |
--- |
Ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy |
| Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus |
--- |
Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury |
| Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur |
--- |
Prawo powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli je zapamiętać ci, którzy go nie znają (niedoświadczeni) |
| Leges ab omnibus intellegi debent |
--- |
Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich |
| Leges bonae ex malis moribus procreantur |
--- |
Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów |
| Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt |
--- |
Prawo stawia dobro ogółu ponad dobrem jednostki |
| Leges sine moribus vanae |
--- |
Prawa bez moralności giną |
| Legibus idcirco omnes servimus, ut liberi esse possimus |
--- |
Dlatego wszyscy służymy prawu, żebyśmy mogli być wolnymi (obywatelami) |
| Lex consumens derogat legi consumptae |
--- |
Przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty |
| Lex inferior non derogat legi superiori |
--- |
Akt niższej mocy prawnej nie uchyla aktu wyższej mocy prawnej |
| Lex iniusta non est lex |
--- |
Ustawa niesprawiedliwa nie jest prawem |
| Lex iubet ea, quae facienda sunt prohibetque contraria |
--- |
Prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych |
| Lex iusta libertati, aequalitati et fraternitati praesidio est |
--- |
Sprawiedliwe prawo stoi na straży wolności, równości i braterstwa |
| Lex lege tollitur |
--- |
Ustawa uchylana jest ustawą (Ustawę uchyla się ustawą) |
| Lex lubeat non disputet |
--- |
Prawo nakazuje, ale nie dyskutuje |
| Lex mitior retro agit |
--- |
Ustawa względniejsza działa wstecz |
| Lex non ob ligat nisi promulgata |
--- |
Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona |
| Lex posterior derogat (legi) priori |
--- |
Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą |
| Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali |
--- |
Ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej |
| Lex primaria derogat legi subsidiariae |
--- |
Ustawa zasadnicza uchyla posiłkową |
| Lex prospicit non respicit |
--- |
Ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz |
| Lex retro non agit |
--- |
Prawo nie działa wstecz |
| Lex severior retro non agit |
--- |
Ustawa surowsza nie działa wstecz |
| Lex specialis derogat (legi) generali |
--- |
Ustawa szczególna zmienia działanie prawa (ustawy ogólnej) |
| Lex superior derogat legi inferiori |
--- |
Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi |
| Libera matrimonia esse antiquitus placuit |
--- |
Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne |
| Liberae sunt nostrae coitationes |
--- |
Wolne są nasze myśli |
| Libertas est inaestimabilis |
--- |
Wolności nie da się oszacować, jest bezcenna |
| Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet |
--- |
Wolność jest to możliwość czynienia tego, co prawie wolno |
| Libertas inaestimabilis res est |
--- |
Wolność jest rzeczą bezcenną |
| Longa possessio parit ius possidenti et tollit actionem vero domino |
--- |
Długie posiadanie daje posiadaczowi prawo, a rzeczywistemu właścicielowi odbiera roszczenie |
| Magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum (recte dici potest) |
--- |
(Z całą słusznością można powiedzieć, że) urzędnik jest mówiącym prawem, prawo zaś niemym urzędnikiem |
| Magna culpa dolus est |
--- |
Grube niedbalstwo podobne jest zamiarowi (złemu), |
| Mala causa silenda est |
--- |
W złej sprawie najlepiej milczeć |
| Mala fides superveniens nocet |
--- |
Późniejsza zła wiara szkodzi |
| Male iure nostro uti non debemus |
--- |
Nie powinniśmy czynić ze swego prawa złego użytku |
| Male nostro iure uti non debemus |
--- |
Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa |
| Malitia supplet aetatem |
--- |
Natężenie zła uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej odpowiedzialności karnej nieletnich) |
| Malitiis non est indulgendum |
--- |
Nie należy tolerować szykan |
| Malorum poena praesidium est bonis |
--- |
Karanie złych to ochrona dobrych |
| Malus usus abolendus est |
--- |
Należy zwalczać złe zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe) |
| Manifesta non egent probatione (Manifestum non eget probatione) |
--- |
(To, co) oczywiste nie wymaga dowodu |
| Manifestum non eget probatione |
--- |
Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu |
| Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant |
--- |
Matka jest zawsze pewna, ojciec zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo |
| Maximum ius saqepe maxima (est) iniuria |
--- |
Najwyższe prawo często bywa największą niesprawiedliwością (Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi często do niesprawiedliwości) |
| Maximus pericula semper dant veniam culpae |
--- |
Wielkie niebezpieczeństwo wyłącza zawinienie |
| Melior (tutiorque est) certa pax sperata victoria |
--- |
Lepszy (i bezpieczniejszy jest) pewny pokój niż oczekiwane zwycięstwo |
| Melior est condicio posidentis |
--- |
Lepsza jest pozycja tego, który posiada |
| Minima non curat praetor |
--- |
Urząd jurysdykcyjny nie troszczy się o drobnostki |
| Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt |
--- |
Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację |
| Mora trahit periculum |
--- |
Zwłoka pociąga za sobą ryzyko (zwiększa odpowiedzialność dłużnika) |
| Mors omnia iura solvit |
--- |
Śmierć znosi wszelkie prawa |
| Multa scelera legem et iudicem effugiunt |
--- |
Wiele zbrodni uchodzi przed prawem i sędzią |
| Multi multa sciunt, nemo omnia |
--- |
Wielu wie dużo, nikt wszystkiego |
| Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri locupletiorem |
--- |
Słuszne jest, aby nikt nie wzbogacał się z cudzej straty |
| Nasciturus pro iam nato habet quotines de commodis eius agitur |
--- |
Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść |
| Natura trahit ad sua iura |
--- |
Natura domaga się swych praw |
| Ne bis in ibdem contestetur |
--- |
Ten sam proces nie będzie rozpoczynany dwukrotnie |
| Ne bis in idem procedatur (... procedamus) |
--- |
Nie należy rozstrzygać (nie rozstrzygajmy) dwa razy w tej samej sprawie |
| Ne eat iudex ultra petia partium |
--- |
Niech sędzia nie wychodzi poza żądanie stron |
| Ne quis absens puniatur |
--- |
Nieobecny niech nie będzie karany |
| Neminem captivabimus nisi iure victum |
--- |
Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem |
| Neminem laedit, qui suo iure utitur (Qui iure suo utitur, neminem laedit) |
--- |
Nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa |
| Nemo auditur propriam turpitudinem allegans |
--- |
Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany |
| Nemo debet lucrari ex alieno damno |
--- |
Nikt nie może wzbogacać się z cudzej szkody |
| Nemo enim in persequendo deteriorem causam, sed meliorem facit |
--- |
Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację powoda |
| Nemo est iudex in propria causa |
--- |
Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie |
| Nemo ex suo delicto meliorem suam condicionem facere potest |
--- |
Nikt nie może poprzez własny występek (delikt) uczynić lepszym swego położenia |
| Nemo iudex idoneus in propria causa |
--- |
Nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie |
| Nemo plus iuris alium transferre potest, quam ipse habet |
--- |
Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada |
| Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest |
--- |
Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo |
| Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur |
--- |
Nie karze się dlatego, że popełniono przewinienie, ale po to by go nie popełniano |
| Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest |
--- |
Nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania |
| Nemo sine vitiis est |
--- |
Nikt nie jest bez wad |
| Nemo testis idoneus in propria causa |
--- |
Nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie |
| Nervus belli pecunia (est) |
--- |
Nerwem wojny (jest) pieniądz |
| Nihil fit sine causa |
--- |
Nic nie dzieje się bez przyczyny |
| Nihil novi sub sole |
--- |
Nic nowego pod słońcem |
| Nihil probat, qui nimium probat |
--- |
Nie udowadnia niczego, kto dowodzi zbyt wiele |
| Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat |
--- |
Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą |
| Non exemplis, sed legibus iudicandum est |
--- |
Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia. |
| Non facit fraudem, qui facit, quod debet |
--- |
Nie czyni bezprawia, kto spełnia swą powinność |
| Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta |
--- |
Argumenty należy oceniać nie wedle ich liczby, a wagi |
| Non omne licitum honestum est |
--- |
Nie wszystko co dozwolone jest godziwe |
| Non omne quod licet honestum est |
--- |
Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe |
| Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem |
--- |
Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku |
| Nostrum est iudicare secundum allegata et probata |
--- |
Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi [dowodami] |
| Notoria nin egent probatione |
--- |
Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu |
| Nova constitutio futuris forman imponere debet, non praeteritis |
--- |
Nowa ustawa powinna regulować przyszłość, a nie przeszłość |
| Nulla iniuria est, quae in volentem fiat |
--- |
Nie wyrządza się krzywdy chcącemu |
| Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur |
--- |
Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp |
| Nulla poena sine culpa |
--- |
Nie ma kary bez winy |
| Nulla poena sine lege |
--- |
Nie ma kary bez ustawy |
| Nulla regula sine exceptione |
--- |
Nie ma reguły bez wyjątku |
| Nulli res sua servit |
--- |
Nie można mieć służebności na własnej rzeczy |
| Nullum crimen sine culpa |
--- |
Nie ma przestępstwa bez winy |
| Nullum crimen sine lege |
--- |
Nie ma przestępstwa bez ustawy (na każde przewinienie powinna być odpowiednia ustawa) |
| Nullum crimen sine lege certa |
--- |
Zakaz lub nakaz obwarowany sankcją karną powinien być sformułowany precyzyjnie i ściśle |
| Nullum crimen sine lege penali anteriori |
--- |
Nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy |
| Nullum crimen sine lege poenali |
--- |
Nie ma przestępstwa bez ustawy karnej |
| Nullum crimen sine lege scripta |
--- |
Nie ma przestępstwa bez prawa pisanego |
| Nullum crimen sine periculo sociali |
--- |
Nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu |
| Nullum crimen sine poena |
--- |
Każde przestępstwo powinno być ukarane |
| Nullum scelus rationem habet |
--- |
Żadna zbrodnia nie ma uzasadnienia |
| Nullus idoneus testis in re sua intellegitur |
--- |
Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie |
| Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur |
--- |
Uważa się, że nie działa podstępnie ten kto korzysta ze swego prawa |
| Nuptias non concubitus, sed consensus facit |
--- |
Małżeństwo powstaje przez porozumienie, a nie faktyczne pożycie |
| Omne ignotum pro magnifico |
--- |
Wszystko, co nieznane uchodzi za wielkie |
| Omne nimium nocet |
--- |
Każdy nadmiar szkodzi |
| Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti potest |
--- |
Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć |
| Onus est honos qui sustinet rem publicam |
--- |
Obowiązek jest zaszczytem utrzymującym Rzeczpospolitą |
| Optima est legum interpres consuetudo |
--- |
Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa |
| Pacta sunt servanda |
--- |
Umów należy dotrzymywać |
| Par in parem non habet imperium |
--- |
Równy nie ma władzy nad równym |
| Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi |
--- |
Mało wart oręż poza granicami, jeśli brak rządu w kraju (w domu) |
| Pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum |
--- |
Pokój nawet niesprawiedliwy jest pożyteczniejszy niż niesprawiedliwa wojna |
| Pecunia non olet |
--- |
Pieniądze nie śmierdzą |
| Per fas net nefas |
--- |
Wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi |
| Perdidisse honeste mallem quam accepisse jupiter |
--- |
Wolałbym godnie stracić, niż haniebnie zyskać |
| Periculum in mora |
--- |
Niebezpieczeństwo w zwłoce |
| Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem |
--- |
We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa. |
| Poena constituitur in emendationem hominum |
--- |
Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi |
| Primum non nocere |
--- |
Po pierwsze nie szkodzić |
| Principes mortales, res publica aeterna |
--- |
Władcy śmiertelni, państwo wieczne |
| Prior tempore potior iure |
--- |
Pierwszy w czasie lepszy w prawie |
| Prior tempore, potrior iure |
--- |
Pierwszy w czasie, lepszy w prawie |
| Probatio vincit praesumptionem |
--- |
Dowód obala domniemanie |
| Prohibenda est ira in puniendo |
--- |
Przy wymierzeniu kary należy powściągnąć gniew |
| Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat; privatum, quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim |
--- |
Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie korzyść jednostek: są bowiem pewne rzeczy użyteczne dla ogółu, inne zaś dla osób prywatnych |
| Qualis vita, et mors ita |
--- |
Jakie życie, taka śmierć |
| Quando aliquid prohibetur, prohibetur et omne, per quod devenitur ad illud |
--- |
Gdy coś jest zakazane, zakazane jest wszystko co do tego zmierza (uzasadnienie karalności usiłowania) |
| Quest vita, et mors ita |
--- |
Jakie życie taka śmierć |
| Qui accusare volunt, probationes habere debent |
--- |
Kto chce oskarżać powinien mieć dowód |
| Qui curat, non curatur |
--- |
Kto (sam) podlega pieczy, nie może sprawować opieki (nad inną osobą) |
| Qui errat consentire non videtur |
--- |
Kto błądzi, ten nie wyraża zgody |
| Qui finem vult idem vult ad finem necesaria |
--- |
Kto chce celu, chce również tego, co jest konieczne aby go osiągnąć |
| Qui licet quod est plus utique quod est minus |
--- |
Kto może więcej, ten może i mniej |
| Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur |
--- |
Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych |
| Qui non appellat, approbare videtur sententiam |
--- |
Kto się nie odwołuje, ten akceptuje wyrok |
| Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit |
--- |
Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni |
| Qui non negat, fatetur |
--- |
Kto nie zaprzecza, ten się przyznaje |
| Qui peccet ebrius, laut sobrius |
--- |
Kto grzeszy będąc pijany, niech płaci trzeźwy |
| Qui scribit, bis legit |
--- |
Kto pisze, ten jakby dwa razy czytał |
| Qui tacet, consentire videtur [ ubi loqui potuit debuit] |
--- |
Kto milczy, ten zdaje się zgadzać [gdy ktoś mógł i powinien był mówić] |
| Qui vult decipi, decipiatur |
--- |
Kto chce być oszukany, niech nim będzie |
| Quid est enim civitas nisi iuris societas civium |
--- |
Czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli |
| Quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium |
--- |
Domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (uchodzi za prawego), dopóki nie udowodni (mu) się czegoś przeciwnego |
| Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere |
--- |
To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu |
| Quod ad ius naturalre attinet, omnes homines aequales sunt |
--- |
Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi |
| Quod differtur, non aufertur |
--- |
Co się odwlecze to nie uciecze |
| Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere |
--- |
To co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez ?sam? upływ czasu |
| Quod lege non prohibitum, licitum est |
--- |
Czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone |
| Quod non est in actis, non est in mundo |
--- |
Czego nie ma w aktach, nie ma na świecie (jest bez znaczenia dla sędziego) |
| Quod non est licitum necessitas facit licitum |
--- |
Konieczność robi z czynu niedozwolonego czyn dozwolony |
| Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur |
--- |
Co wszystkich jednakowo dotyczy, winno być przez wszystkich zatwierdzone |
| Quod principi placuit, legis habet vigorem |
--- |
Co podoba się cesarzowi, zyskuje moc prawa |
| Quod universitati deberur, singulis non debetur |
--- |
Co należy się wspólnocie, nie należy się jej członkom |
| Ratihabitio madato comparatur |
--- |
Zatwierdzenie równa się zleceniu |
| Ratio (legis) est anima legis |
--- |
Uzasadnienie (podstawa, sens) (ustawy) jest duszą ustawy |
| Rebus sic stantibus [omnis contractus intelligitur] |
--- |
Każda umowa obowiązuje na warunkach z momentu jej zawarcia |
| Reformatio in peius iudici appellato non licet |
--- |
Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się |
| Res inter alios acta nocere non debet |
--- |
Czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić innym |
| Res iudicata pro veritate accipitur |
--- |
Prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę |
| Res nullius cedit primo occupanti |
--- |
Rzecz niczyja staje się własnością tego, który ja pierwszy zagarnął (zawłaszczył) |
| Reus excipiendo fit actor |
--- |
Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem |
| Salis populi suprema lex esto |
--- |
Dobro Rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem |
| Salus populi suprema lex esto |
--- |
Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem |
| Salus rei publicae suprema lex esto |
--- |
Dobro Rzeczypospolitej niech będzie najwyższym prawem |
| Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari |
--- |
Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego |
| Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem |
--- |
Znajomość praw polega nie na pamiętaniu ich dosłownie, ale na umiejętności stosowania ich sensu (treści i mocy prawnej) |
| Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem seuentur incommoda |
--- |
Naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary |
| Semel heres semper heres |
--- |
Kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze |
| Sententia facit ius |
--- |
Prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje) |
| Sententia facit ius inter partes |
--- |
Wyrok tworzy prawo między stronami |
| Servitus in faciendo consistere nequit |
--- |
Służebność nie może polegać na działaniu |
| Servitutibus civiliter utendum est |
--- |
Służebności należy wykonywać oględnie |
| Si in ius vocat, ito |
--- |
Kto został wezwany przed sąd, niech się stawi |
| Silent leges inter arma |
--- |
Milkną prawa w szczęku broni |
| Singularia non sunt extendenda |
--- |
Nie należy rozszerzać wyjątków |
| Societas delinquare non potest |
--- |
Stowarzyszenie nie może dopuścić się wykroczenia |
| Socii mei socius non est socius meus |
--- |
Wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem |
| Sola cogitatio furti faciendi non facit furem |
--- |
Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejem |
| Suaviter in modo, fortier in re |
--- |
Delikatnie co formy, mocno co do treści |
| Summum ius summa iniuria |
--- |
Najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem |
| Superficies solo cedit |
--- |
To, co jest na powierzchni (przypada właścicielowi) gruntu |
| Tam de se iudex iudicat, quam de reo |
--- |
Sędzia wydaje wyrok tak co do siebie, jak i co do pozwanego |
| Tertium non datur |
--- |
Nie ma trzeciego wyjścia (rozwiązania) |
| Testibus, non testimoniis creditur |
--- |
Należy wierzyć świadkom, a nie (ich) zeznaniom |
| Testis de visu praeponderat aliis |
--- |
Świadek z widzenia jest więcej wart od innych |
| Testis unus testis nullus |
--- |
Jeden świadek, żaden świadek |
| Tres faciunt collegium |
--- |
Trzy osoby tworzą stowarzyszenie (Trzech stanowi zespół) |
| Tutor rem pupili emere non potest |
--- |
Opiekun nie może kupować rzeczy podopiecznego |
| Ubi culpa est, ibi poena subesse debet |
--- |
Gdzie jest wina, tam powinna być kara |
| Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio |
--- |
Gdzie taki sam sens ustawy (podstawa prawna), tam takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma) |
| Ubi est confessio, ibi est remissio |
--- |
Gdzie jest przyznanie się, tam i przebaczenie |
| Ubi ius, ibi onus |
--- |
Gdzie prawo tam i obowiązek |
| Ubi ius, ibi remedium |
--- |
Tam gdzie jest uprawnienie, jest środek do jego urzeczywistnienia |
| Ubi lex non distinuit, nec nos distinguere debemus |
--- |
Tam gdzie ustawa nie rozróżnia, nie powinniśmy rozróżniać |
| Ubi lex, ibi poena |
--- |
Gdzie prawo tam i kara |
| Ubi non est culpa, ibi non est delictum |
--- |
Gdzie brak winy tam nie ma przestępstwa |
| Ubi periculum, ibi lex |
--- |
Gdzie jest niebezpieczeństwo, tam jest i ustawa |
| Ubi societas, ibi ius |
--- |
Gdzie społeczność, tam prawo |
| Unus testis, nullus testis |
--- |
Jeden świadek to żaden świadek |
| Utile per inutile non vitiatur |
--- |
To, co jest właściwe nie jest obciążone wadą tego, co niewłaściwe |
| Vanae voces populi non sunt audiendae |
--- |
Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu |
| Venire contra factum proprium nemini licet |
--- |
Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów |
| Verba volant, scripta manet |
--- |
Słowa ulatują, pismo pozostaje |
| Vim vi repellere licet |
--- |
Siłę wolno odeprzeć siłą |
| Vis maior cui humana infirmitas resistere non potest |
--- |
Siła wyższa, której słabość nie jest w stanie się oprzeć |
| Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile |
--- |
Życie krótkie, sztuka długa, okazja ulotna, doświadczenie niebezpieczne, sąd niełatwy |
| Volenti non fit iniuria |
--- |
Chcącemu nie dzieje się krzywda |
| Voluptatis vel affectionis aestimatio non habebitur |
--- |
Przyjemność lub uczucie nie są szacowane w pieniądzu |
